تعریف دیابت

دیابت شیرین یا دیابت یک بیماری است که در آن اختلال بصورت سطح بالای گلوکز خون وجود دارد. بر اساس اینکه چقدر سطح گلوکز خون بالا باشد و چه مدت بالا باشد فرد می‌تواند احساس بیماری نکند یا اینکه طوری بیمار شود که نیاز به بستری در بیمارستان پیدا کند. معمولاً پزشک شما وقتی برای شما آزمایش درخواست می‌کند که شما علایمی همچون تشنگی، تکرّر ادرار، کاهش وزن، تاری دید و خستگی داشته باشید. در این گزارش در رابطه با نحوه‌ی تعریف و طبقه بندی و آزمایشات دیابت صحبت میکنیم.

گلوکز و چگونگی استفاده‌ی آن در بدن

گلوکز یک قند است و یکی از منابع انرژی بدن می باشد. برخی ارگان‌های بدن مثل مغز به گلوکز به عنوان تنها منبع انرژی وابسته هستند در نتیجه برای بدن حفظ مقدار گلوکز در رنج نرمال اهمیت دارد و مقادیر بالا و پایین آن در خون عواقب جدی به دنبال دارد. برای پیشگیری از این عواقب، بدن یک مجموعه ی پیچیده از مکانیسم های حفظ گلوکز در رنج نرمال را بکار گرفته است.

انسولین

انسولین یک هورمون است که سبب برداشت گلوکز حاصل از هضم و جذب غذا در جریان خون می شود و این کار را توسط تغییر سوخت سلولی از چربی به گلوکز انجام می دهد. همچنین انسولین پیامی مبنی بر ساخت گلیکوژن (شکل ذخیره ای از گلوکز) و تری گلسیرید از گلوکز را می دهد. تری گلسیرید پس از ساخت در سلول های چربی ذخیره می شود.

تمامی این کارها توسط اثر انسولین بر سلول های کبدی، عضلانی و چربی انجام می شود:

•  در کبد، انسولین گلوکز را به گلیکوژن تبدیل می کند که یک شکل ذخیره ای گلوکز است و همچنین از گلوکز تری گلسیرید نیز ساخته می شود که یک شکل ذخیره ای از چربی است.

• در عضلات اجازه ی انتقال گلوکز به داخل سلول های عضلانی را انسولین می دهد.

• در بافت چربی، انسولین سبب توقف تجزیه ی تری گلسیرید و مهار رهاسازی اسیدهای چرب به داخل جریان خون می شود.

انواع بیماری دیابت

انواع مختلفی از بیماری دیابتی وجود دارد که تمامی آنها اختلال در عملکرد سلول b وجود دارد. ولی در تعدادی از انواع آن هم پاسخ بدن نسبت به هورمون انسولین کارایی کمتری پیدا کرده است که این وضعیت تحت عنوان مقاومت به انسولین در نظر گرفته می شود.
انجمن دیابت آمریکا دیابت را به چهار گروه اصلی تقسیم می کند:
۱. نوع I
۲. نوع II
۳. سایر انواع خاص دیابت
۴. دیابت حاملگی

دیابت نوع۱:

در نوع I که قبلاً با عنوان دیابت وابسته به انسولین و یا دیابت جوانی از آن یاد می شد، سیستم ایمنی خود بیمار به سلول های b خودش حمله کرده و آنها را تخریب می کند که این واکنش را به عنوان بیماری خود ایمنی می شناسند. بیمار برای کنترل قند خون خود نیاز به تزریق انسولین دارد. بسیاری از بیماران مبتلا به این نوع دیابت لاغر هستند.

دیابت نوع II:

نوع II که قبلاً از آن به عنوان دیابت بزرگسالی و یا غیر وابسته به انسولین یاد می شد و شایعترین نوع دیابت هم می باشد. مقاومت نسبت به انسولین وجود دارد که سبب می شود که بدن به انسولین بیشتری برای کاهش قند خون نیاز داشته باشد. بیماران همچنین درجاتی از فقدان سلول های بتا در جزایر پانکراس را دارا می باشد ولی به وسعت نوع I نمی باشد. بسیاری از مبتلایان به این نوع دیابت اضافه وزن دارند و یا چاق هستند.

نوع III:

نوع نادر دیابت است که برای اختلال عملکرد سلول های بتا و یا اختلال عملکرد انسولین علت مشخصی وجود دارد. دیابت نوع ۳ یک مدل جدید از بیماری دیابت است که با مصرف بیش از حد شیرینی جات مغز را گرفتار خود می کند. شواهد نشان میدهد که مصرف غذاهای فراوری شده و شیرین میتواند موجب وضعیتی شود که برخی متخصصان به آن دیابت نوع سه میگویند که تغییراتی در مغز ایجاد میکند که شرایط را برای بیماری آلزایمر مهیا مینماید.
داروهایی که سبب سرکوب سیستم ایمنی بعد از پیوند اعضا می شوند نیز سبب مقاومت به انسولین و هم سبب کاهش عملکرد سلول های بتا می شوند که در نهایت منجر به بروز دیابت خواهد شد.

دیابت حاملگی :

حاملگی سبب افزایش نیاز بدن به انسولین می شود. دیابت وقتی ایجاد می شود که خانم حامله ظرفیت محدودی از لحاظ عملکرد سلول های بتا داشته باشد بطوریکه نتواند به این نیاز افزایش یافته انسولین پاسخ دهد که سبب ایجاد دیابت حاملگی می شود. اغلب سطح گلوکز خون بعد از حاملگی به سطح طبیعی برمی گردد ولی بیمار در ریسک بالاتری از لحاظ ابتلا به دیابت نوع II در آینده خواهد بود.

شخیص دیابت :

بر اساس آخرین معیارهای انجمن دیابت آمریکا تشخیص دیابت با ثبت یکی از موارد زیر قطعی است
۱.ثبت حداقل یک میزان قند خون تصادفی بالای ۲۰۰ میلی‌گرم بر دسی‌لیتر به همراه علایم کلاسیک دیابت (پرنوشی، پر ادراری، پرخوری)
۲.قند ناشتای پلاسمای بالاتر یا مساوی ۱۲۶ میلی‌گرم بر دسی‌لیتر (ناشتا به معنای هشت ساعت عدم مصرف هر نوع کالری قبل انجام آزمایش است
۳.هموگلوبین A1C بالای ۶٫۵٪
۴.نتیجه آزمایش تحمل قند ۷۵ گرمی خوراکی دو ساعته بالای ۲۰۰ میلی‌گرم بر دسی‌لیتر

درمان دیابت

در واقع درمانی قطعی برای دیابت وجود ندارد و تنها می‌توان آن را کنترل کرد که در مراحل حاد قرار نگیرد. اما برای زخم دیابت می‌توان درمان را درنظر گرفت.
درمان زخم‌های دیابتی به طرق مختلف انجام می‌گیرد:

•مراقبت پا: شامل مرطوب نگه داشتن محیط زخم با ا انتخاب ماده مناسب، همچنین خشک نگه داشتن لبه‌های زخم. در بیماران دیابتی وابسته به انسولین که مبتلا به زخم هستند، مراقبت‌ها حدود ۳ سال ادامه می‌یابد.
•آنتی بیوتیک‌ها: آنتی بیوتیک‌ها حتی زمانی که عفونت‌ها بروز نکرده‌اند (پروفیلاکتیک) تجویز می‌شوند تا از بروز عفونت جلوگیری شود.
•کنترل قند خون: یکی از عوامل ایجاد زخم‌های دیابتی، بالا بودن قند خون است. بالا بودن قند خون ایمنی را کاهش می‌دهد و بهبودی زخم را به تأخیر
می‌اندازد. کنترل قند خون چه به صورت تجویز دارویی و چه به صورت غذایی و همچنین تجویز انسولین به صورت کوتاه مدت زخم را بهبود می‌بخشد و قند اولیه را کنترل می‌کند.
•پیوند پوست: پیوند پوست نیز می‌تواند زخم‌های دیابتی را درمان کند.
•جراحی: برداشت بافت مرده اطراف محل زخم معمولاً برای تمیز کردن و بهبودی زخم‌ها انجام می‌شود. جراحی بای پس، جریان خون را در شریان پا بهبود می‌بخشد که ممکن است در التیام زخم و جلوگیری از قطع عضو کمک کننده باشد و در پایان قطع عضو برای متوقف کردن گسترش عفونت نیاز است.
•اکسیژن درمانی هایپر باریک: افزایش ۵ برابر غلظت O از ۲۰ ٪ تا ۱۰۰ ٪ و افزایش فشار آن از ۱ اتمسفر به ۲ اتمسفر در مجموع منجر به ۱۰ برابر شدن میزان اکسیژن می‌شود که یکی از اثرات آن به وجود آمدن رگ‌های خونی بیشتر در محل می‌باشد که منجر به کاهش جریان خون و مناسب تر شدن جریان به مناطقی که بلوک خونی دارند می‌گردد. به نظر می‌رسد درمان اکسیژن هایپر باریک به کاهش قطع عضو کمک می‌کند.
•محققان آمریکایی اعتقاد دارند درمان رایج دیابت می‌تواند با روند درمان پیری، به بزرگسالان کمک کند تا ۱۲۰ سالگی خوب زندگی کنند.[۴۶]

دیابت و تغذیه

نخست نکات کلی راجع به دیابت بیان می شود:
• چیزی به عنوان رژیم دیابت وجود ندارد و رژیم بسیاری از افراد دیابتی مشابه رژیم افراد غیر دیابتی می باشد. اگر بیمار به دیابت مبتلا باشد نیاز نیست که از مواد غذایی که با عنوان مختص دیابت در بازار وجود دارد استفاده کند. (مثل کلوچه ها، مرباها و آب نبات هایی که با عنوان بدون قند هستند)
• چاقی سبب افزایش مقاومت به انسولین وافزایش نیاز به انسولین می شود، در نتیجه بیمار مبتلا به دیابت نوع دو با کاهش وزن می تواند اقدام مهمی در جهت کنترل دیابت خود انجام دهد. راهکارهای کاهش وزن معمولاً در افراد دیابتی و غیر دیابتی یکسان است.
• عوارض دیابت مثل گاستروپارزی ، بیماری کلیوی و قلبی ممکن است به تجدید نظرهای دیگری در رژیم غذایی نیاز داشته باشد.

https://encrypted-tbn0.gstatic.com/images?q=tbn:ANd9GcSt2IeUXNqnFg_85d7ZhTUkUxbMToFa3Ru5SH34KTkOteQbvQiQ

تغذیه و دیابت

سه جزء رژیم غذایی

تمام غذاها از سه جزء تشکیل شده اند، کربوهیدرات (قندها)، چربی و پروتئین که به آنها درشت مغزی ها (macronutrients) نیز گفته می شود که در غذاهای مختلف از لحاظ مقدار و کیفیت متفاوتند. •کربوهیدرات ها یا قندها (CHO)
غذاهای نشاسته ای مثل برنج، ماکارونی، نان ها، حبوبات و مواد غذایی قندی مثل میوه ها و شیر سرشار از مواد قندی هستند. توجه به کربوهیدرات ها لازم است چرا که قند خون پس از مصرف وعده غذایی عمدتاً به علت هضم و جذب کربوهیدرات های آن بالا می رود. در بیماران مبتلا به دیابت نوع یک، دوز انسولین برای بیمار بر اساس مقدار کربوهیدرات رژیم غذایی قرار داده می شود.
در بیماران مبتلا به دیابت نوع دو دیابت، ناچار به ایجاد محدودیت در مصرف مواد قندی برای جلوگیری از افزایش پیش از حد قند خون پس از صرف وعده غذایی هستیم حتی اگر دیابت فرد با رژیم غذایی یا داروهای خوراکی تحت کنترل باشد.

ورزش و دیابت

ورزش به دیابتی‌ها کمک می‌کند که از شر حمله‌های قلبی و نابینایی و آسیب‌های عصبی در امان باشند. وقتی که غذا می‌خورید سطح قند خونتان افزایش می‌یابد. هر چه بیشتر سطح خون افزایش یابد قند بیشتری به یاخته‌ها می‌چسبد. وقتی که قند به یاخته بچسبد دیگر نمی‌تواند از آن جدا شود و تبدیل به ماده‌ای زیان‌آور بنام سوربیتول می‌شود که این ماده می‌تواند باعث نابینایی و ناشنوایی و آسیب‌های مغزی و قلبی و نشانگان پاهای سوزان و… گردد.
وقتی که قند وارد بدن شما می‌شود فقط می‌تواند در یاخته‌های کبد و ماهیچه ذخیره گردد. اگر یاخته‌های کبد و ماهیچه از کربوهیدرات اشباع باشند، قندها دیگر جایی برای رفتن ندارند. اگر ذخیره یاخته‌های ماهیچه در پی ورزش کردن مصرف گردد پس از صرف غذا قندها به وسیله ماهیچه جذب می‌شوند و مقدار آنها در خون افزایش نمی‌یابد؛ بنابراین اگر با یک برنامه ورزشی منظم بتوانیم ذخیره قند ماهیچه‌ها را کاهش دهیم مسلماً می‌توانیم شاهد بهبود همه‌جانبه عوارض بیماری دیابت باشیم.

ورزش، گلوکز و گلیکوژن را در داخل ماهیچه های بدن می‎سوزاند ( این پدیده در صورتی رخ می‎دهد که دیابت کنترل شده باشد). در حین و بعد از ورزش ، قندخون وارد ماهیچه ها می‎گردد و سطح گلوکز و گلیکوژن را به حد طبیعی می‎رساند. وجود برنامه های منظم ورزشی در افراد دیابتی عملکرد انسولین را تنظیم میکند. ورزش بیماران دیابتی باید بصورت تمرینهای هوارسان (آیروبیک) باشد. تمرینهای هوا رسان به فعالیتهایی گفته می‎شود که با مصرف زیاد اکسیژن توأم باشند.
این نوع تمرینها دستگاههایی را که برای سلولهای بدن اکسیژن تهیه می‎کنند، فعال می‎سازند. به دنبال انجام تمرینهای هوارسان تغییرات سودمند و مفیدی در ریه ‎ها ، قلب و رگهای خونی پدید می‎آید. با انجام تمرینات هوارسان ، بدن هوای بیشتری را به داخل ریه ها منتقل می‎کند. به طور معمول تمرینهای هوارسان به فعالیتهای استقامتی گفته می‎شود که به سرعت زیاد نیاز ندارد.
بهترین تمرین هوارسان ، دویدن در مسافتهای طولانی و با آهنگ آرام است.تمرینهای دیگر شامل اسکی ، صحرانوردی ، شنا ، دویدن آرام ، دوچرخه سواری پیاده روی و …هستند.

https://encrypted-tbn0.gstatic.com/images?q=tbn:ANd9GcRIEGESlSdWC_khdeteyS76JV3APO8MfduqLkHL9RnBwIs61ROKJQ

ورزش و دیابت

باید ها و نباید ها در دیابت

آقای دکتر، چرا ورزش؟ آیا واقعا مفید است؟

به‌طور قطع ورزش کردن موجب کاهش وزن، پاسخ بهتر سلول‌های عضلانی به انسولین و کاهش نیاز به داروی خوراکی و تزریقی، کاهش چربی و فشار خون، افزایش جریان خون و کاهش احتمال اختلال خون‌رسانی به اندام‌ها، کنترل بهتر استرس و کنترل بهتر قندخون و در نهایت، کاهش خطر بروز بیماری‌های قلبی می‌شود.

چه نوع ورزشی را برای مبتلایان به دیابت توصیه می‌کنید؟

ببینید، ما به طور کلی دو نوع ورزش داریم: هوازی یا ایروبیک و بی‌هوازی یا انایروبیک. در هنگام پرداختن به ورزش‌های هوازی مانند پیاده‌روی تند، دوچرخه سواری، شنا، دویدن آهسته، اسکی مسافت طولانی، برخی ورزش‌های گروهی و البته خود ورزش ایروبیک، بیشتر از اکسیژن استفاده می‌شود. اما در ورزش‌های بی‌هوازی مانند بدن‌سازی با وزنه و پرورش اندام، اکسیژن کمتر استفاده می‌شود و در زمان کوتاه از منابع انرژی استفاده می‌شود و تاثیر زیادی بر قندخون ندارد. در مجموع، ورزش‌های هوازی یا ایروبیک برای بیماران مبتلا به دیابت مناسب است به شرطی که حداقل سه تا پنج بار در هفته و روزی ۲۰ تا ۳۰ دقیقه و همیشه در زمان مشخص انجام گیرد. البته ممکن است از این ورزش‌ها هم خوش‌شان نیاید، بنابراین باید بیماران به یاد داشته باشند که حتی می‌توانند به ورزش‌های تفریحی هم بپردازند.

بیماران مبتلا به دیابت، موقع ورزش کردن باید مراقب چه چیزهایی باشند؟

مهم‌ترین مورد، محافظت از پا است. باید از جوراب‌های نخی یا نخی – پلی استر برای خشک نگه‌داشتن و پیشگیری از بروز تاول استفاده شود. همچنین باید از کفش‌هایی که در ناحیه وسط پا حاوی ژل سیلیکا یا هواست، استفاده شود. دومین مورد هم که بسیار مهم است، نوشیدن مقدار کافی مایعات است. باید دو ساعت پیش از شروع کردن به ورزش، پانصد سی‌سی یا نیم‌لیتر مایع نوشید و همچنین طی ورزش، به ویژه در آب و هوای گرم باید به مقدار مناسب مایعات نوشید.

اصول مشترک ورزش کردن برای بیماران مبتلا به دیابت چیست؟

سه حرکت برای همه ضروری است. اول گرم کردن پیش از شروع ورزش که باید ۵ تا ۱۰ دقیقه با فعالیت‌های هوازی مانند پیاده‌روی یا دوچرخه سواری با شدت کم همراه باشد تا عضلات و قلب و تنفس برای ورزش آماده شود. سپس حرکات کششی به مدت ۵ تا ۱۰ دقیقه پیش یا پس از گرم کردن و بعد از آن، سرد کردن به مدت ۵ تا ۱۰ دقیقه پس از ورزش کردن است که به قلب فرصت می‌دهد تا به تعداد ضربان پیش از شروع ورزش برسد. راستی یادمان باشد که بهتر است بیشتر به ورزش‌های استقامتی با شدت متوسط و تعداد تکرار بیشتر بپردازیم تا ورزش‌های قدرتی و سنگین.

بیماران مبتلا به دیابت چه زمانی نباید ورزش کنند؟

سوال خوبی است. اولا به هیچ‌وجه پیش از صبحانه نباید ورزش کنند و بلافاصله پس از آن یا پس از تزریق انسولین نباید فعالیت شدید انجام دهند. در صورتی‌که قندخون قبل، در حین یا پس از ورزش ۲۴۰ بود، بهتر است کتون ادرارشان را اندازه بگیرند و اگر بالا بود، بهتر است تا کنترل قندشان ورزش نکنند. همچنین در هر حالتی اگر قندخون‌شان بالاتر از ۳۰۰ بود، نباید به ورزش بپردازند.

اگر ورزش کردند و قندخون‌شان پایین افتاد، چه کنند؟

باید ۱۰ تا ۱۵ گرم کربوهیدرات یا قند معادل یک عدد سیب متوسط یا چهار عدد از برگه آن را مصرف کنند یا نصف لیوان شیر کم‌چرب بنوشند. به همین علت گفته می‌شود نباید بیماران مبتلا به دیابت به مدت زیاد یا به طور سنگین به ورزش بپردازند.

برای ورزش کردن، چه زمانی مناسب است؟

ببینید، دانشمندان کشف کرده اند که حدود چهار تا پنج ساعت پس از غذا قندخون با بیشترین مقدار، کاهش خواهد یافت. بنابراین بسیاری از متخصصان توصیه می‌کنند حدود سه تا پنج ساعت پس از غذای اصلی ورزش کنند.

•منابع :
دانشنامه جامع ویکی پدیا
سایت انجمن پزشکان www.isgp.ir